© Mauritshuis, IJsvermaak (ca1610) Hendrick Avercamp
IJsvermaak met de Stomme van Kampen

22 oktober 2019

IJsvermaak (ca1610). Ik tuur naar een schilderijtje van Hendrick Avercamp in het Mauritshuis. Een winterlandschap met schaatsende figuren in 17-eeuwse kleding. Ik pak mijn bril. Een man op een sleetje duwt zich vooruit met twee stokken. Twee mensen lijken door het ijs gezakt. Is dat een man met een ijshockeystick? Een man torst stro op zijn gebogen rug. Een vrouw met huik - ik ken dit woord sinds kort- die hoofd en lijf bedekt. Zijn die vrouwen in de rouw? Van een voorovergevallen vrouw op het ijs zie ik de billen. Kenden de vrouwen nog geen string? Hendrick Avercamp, de Stomme van Kampen, leefde van 1585 tot 1634, groeide op in dat Hanzestadje aan de IJssel. Na vijf jaar in Amsterdam te hebben gewoond en geschilderd, keerde hij als drieëntwintigjarige terug naar Kampen, om daar de rest van zijn leven te blijven. Thea Beckman schreef een prachtig boek de Stomme van Kampen over zijn jeugd in Kampen en leerperiode in Amsterdam. Hendrick had het geluk dat hij in een welgesteld apothekersgezin werd geboren. Zijn moeder leerde hem lezen toen ze zijn doofheid ontdekte. Hij leert te communiceren door woorden en klein zinnen te schrijven. Liplezen en gebarentaal kende hij niet, het bestond nog niet. De roman van Thea Beckman nam mij mee in zijn door haar verbeelde leven. Het ontroerde mij, hoe ze beschreef hoe hij als kind verdwaalt in de weilanden. Hoe hij als dertienjarige een oudere plaatsgenoot vindt die hem leert tekenen en aquarelleren. De stimulerende moeder, de inspirator leermeester die hem leert kijken en verbeelden, de bevoorrechte context, dat alles maakt dat hij naar zijn bemiddelde Amsterdamse familie kan vertrekken. Hij gaat bij gerenommeerde schilders in de leer. Waarom ontroert het kleine schilderij mij? Vanwege de heimwee naar een strenge winter. De herinnering aan schaatsen als een vogel gedreven door de wind. En natuurlijk geniet ik van de vrolijkheid van de gedetailleerde taferelen van driehonderd jaar geleden. Avercamp was de eerste schilder die winterlandschappen situeerde in een puur Holland landschap. De doofheid die hem isoleerde maakte hem autonoom in zijn schilderkunst. Het boekje van Thea Beckman is een juweeltje en doet verlangen naar Kampen. Ik mail het Stedelijk museum aldaar of zij werken van Hendrick Avercamp in hun bezit hebben: ‘In ons museum is één schilderij van Hendrick Avercamp te bezichtigen en een pentekening. Daarnaast zijn er twee schilderijen te zien van zijn neef en enige leerling Barent Avercamp. Met vriendelijke groet, René van Mierlo, Stedelijk Museum Kampen’. Op naar Kampen.

Thea Beckman, De Stomme van kampen. Lemniscaat 1992.